Op deze site/weblog schrijf ik over de geschiedenis van de Volkskrant tot 1945, zoals ik die bij elkaar heb gezocht in het kader van mijn opa-onderzoek in de Universiteitsbibliotheek van Nijmegen.
Jim Terlingen, Utrecht.
Welkom op deze site!
Iedere ochtend ligt hij bij me in de bus. Ik ben ermee opgegroeid en mijn opa blijkt er een directe link mee te hebben. Zie http://julterlingen.blogspot.com/.
Op deze site/weblog schrijf ik over de geschiedenis van de Volkskrant tot 1945, zoals ik die bij elkaar heb gezocht in het kader van mijn opa-onderzoek in de Universiteitsbibliotheek van Nijmegen.
Jim Terlingen, Utrecht.
Op deze site/weblog schrijf ik over de geschiedenis van de Volkskrant tot 1945, zoals ik die bij elkaar heb gezocht in het kader van mijn opa-onderzoek in de Universiteitsbibliotheek van Nijmegen.
Jim Terlingen, Utrecht.
Feitjes
De krant begint in 1919 als weekblad van de katholieke arbeidersbeweging, die dan Federatie der Diocesane R.K. Volks- en Werkliedenbonden in Nederland heet.
Het weekblad, dat iedere donderdag verschijnt, wordt gemaakt in Den Bosch (klik voor een vergroting):
De krant laat zich dan het beste omschrijven als een 'rooms-katholieke arbeiderskrant'. In 1925 werd er reclame voor gemaakt in andere periodieken van de R.K. Arbeidersbeweging.
Utrecht
In januari 1935 verhuist de Volkskrant van Den Bosch naar Utrecht, waar de hoofdzetel is van de katholieke arbeidersbeweging. De krant wordt vanaf dan gedrukt op de persen van drukkerij Lumax.
De redactie zit vanaf dan op het adres Ondiep 6 in Utrecht, de plek waar het (in 2010 nog steeds bestaande) Lumax-gebouw staat.
Vanaf dat moment heeft de krant de typerende Volkskrant-letter in de kop. Het lettertype is Metropolis Bold. Geïnteresseerd? Lees dit verhaal.
Waarschijnlijk om na de verhuizing de link met Brabant te houden wordt de onderkop 'Dagblad voor het katholieke volk in Brabant'.
Eén maand later verandert die onderkop echter alweer in 'Dagblad voor het katholieke volk in Nederland'.
Langzaamaan wordt de krant 'groter' en landelijker. Er komen steeds meer edities. In 1939 zijn er 27.238 abonnees. Eén katholieke krant was groter: de Maasbode, met dan ca. 51.000 abonnees. (Ter vergelijk: De Courant Het nieuws van de Dag heeft er dan 330.000 en De Telegraaf 110.000.)
Tweede wereldoorlog
In de oorlog gaat de Volkskrant een tijdje door. In juli 1941 wordt hoofdredacteur Vesters door de Duitsers vervangen door een NSB-er, D.C. van der Poel.
Op 26 juli wordt deze Van der Poel voor het eerst in de onderkop als hoofdredacteur genoemd. Kort daarna kwamen de redacteuren in opstand. Ze werden ontslagen of stapten zelf op. De lezers lopen massaal weg.
Op 1 september 1941 werd de onderkop onder toezicht van de NSB 'Dagblad voor de katholieke werkers in Nederland':
Op 4 oktober 1941 verschijnt de laatste editie tijdens de bezetting. Het hoofdartikel van de laatste krant had de kop 'Bolsjewisme is gebroken en zal nooit meer opstaan'.
In bevrijd Nederland gaat de krant op 8 mei 1945 verder, in Amsterdam. De onderkop is dan 'Katholiek dagblad voor Nederland'.
Mening
Uit het boek Metamorfose van een dagblad van Frank de Vree komt dit citaat over de vooroorlogse periode: "Journalistiek stelde het blad niet zoveel voor, al stond het onder leiding van de grootmeester van de katholieke journalistiek, Vesters."
Jammer dat ik nergens een beoordeling lees over de kwaliteit van de politieke tekeningen.
Het weekblad, dat iedere donderdag verschijnt, wordt gemaakt in Den Bosch (klik voor een vergroting):
Een jaar later verschijnt de Volkskrant drie keer in de week.
In 1921 wordt het een dagblad. De hoofdredacteur is dan J.B. (Jan) Vesters, die ook hoofdredacteur is van het Brabantse dagblad Het Huisgezin. Hij komt iedere dag lopend uit Vugt naar de Emmastraat in Den Bosch, lees ik hier.
Als onderkop staat er dan 'Algemeen landelijk dagblad voor het katholieke volk'. Ter illustratie, deze uit 1930 (klik voor een vergroting):
De krant laat zich dan het beste omschrijven als een 'rooms-katholieke arbeiderskrant'. In 1925 werd er reclame voor gemaakt in andere periodieken van de R.K. Arbeidersbeweging.
Utrecht
In januari 1935 verhuist de Volkskrant van Den Bosch naar Utrecht, waar de hoofdzetel is van de katholieke arbeidersbeweging. De krant wordt vanaf dan gedrukt op de persen van drukkerij Lumax.
De redactie zit vanaf dan op het adres Ondiep 6 in Utrecht, de plek waar het (in 2010 nog steeds bestaande) Lumax-gebouw staat.
Vanaf dat moment heeft de krant de typerende Volkskrant-letter in de kop. Het lettertype is Metropolis Bold. Geïnteresseerd? Lees dit verhaal.
Waarschijnlijk om na de verhuizing de link met Brabant te houden wordt de onderkop 'Dagblad voor het katholieke volk in Brabant'.
Eén maand later verandert die onderkop echter alweer in 'Dagblad voor het katholieke volk in Nederland'.
Langzaamaan wordt de krant 'groter' en landelijker. Er komen steeds meer edities. In 1939 zijn er 27.238 abonnees. Eén katholieke krant was groter: de Maasbode, met dan ca. 51.000 abonnees. (Ter vergelijk: De Courant Het nieuws van de Dag heeft er dan 330.000 en De Telegraaf 110.000.)
Tweede wereldoorlog
In de oorlog gaat de Volkskrant een tijdje door. In juli 1941 wordt hoofdredacteur Vesters door de Duitsers vervangen door een NSB-er, D.C. van der Poel.
Op 26 juli wordt deze Van der Poel voor het eerst in de onderkop als hoofdredacteur genoemd. Kort daarna kwamen de redacteuren in opstand. Ze werden ontslagen of stapten zelf op. De lezers lopen massaal weg.
Op 1 september 1941 werd de onderkop onder toezicht van de NSB 'Dagblad voor de katholieke werkers in Nederland':
Op 4 oktober 1941 verschijnt de laatste editie tijdens de bezetting. Het hoofdartikel van de laatste krant had de kop 'Bolsjewisme is gebroken en zal nooit meer opstaan'.
In bevrijd Nederland gaat de krant op 8 mei 1945 verder, in Amsterdam. De onderkop is dan 'Katholiek dagblad voor Nederland'.
Mening
Uit het boek Metamorfose van een dagblad van Frank de Vree komt dit citaat over de vooroorlogse periode: "Journalistiek stelde het blad niet zoveel voor, al stond het onder leiding van de grootmeester van de katholieke journalistiek, Vesters."
Jammer dat ik nergens een beoordeling lees over de kwaliteit van de politieke tekeningen.
Volkskrant-onwaarheid
De Volkskrant is sinds vandaag (29 maart 2010) op tabloidformaat en de hoofdredacteur Pieter Boertjes schrijft er een commentaar bij op pagina 2:
"Zo modern zijn we nu ook weer niet. Wist u dat de Volkskrant vanaf het prille begin (in 1921) tot aan de Tweede Wereldoorlog een compact formaat kende? Dat zouden we nu een tabloid noemen."
Leuk verhaaltje, maar het is helaas niet correct.
Ik heb de kranten die ik heb uit deze periode net even opgemeten: 56 centimeter. Eén centimeter kleiner dan de 'oude' krant.
Ten bewijze van dit stukje dit wetenschappelijke artikel waarin staat dat de krant toen formaat E had, dat staat voor 50 centimeter of meer.
"Zo modern zijn we nu ook weer niet. Wist u dat de Volkskrant vanaf het prille begin (in 1921) tot aan de Tweede Wereldoorlog een compact formaat kende? Dat zouden we nu een tabloid noemen."
Leuk verhaaltje, maar het is helaas niet correct.
Ik heb de kranten die ik heb uit deze periode net even opgemeten: 56 centimeter. Eén centimeter kleiner dan de 'oude' krant.
Ten bewijze van dit stukje dit wetenschappelijke artikel waarin staat dat de krant toen formaat E had, dat staat voor 50 centimeter of meer.
Vobi-reeks
De Volkskrant geeft tussen 1935-1940 boekjes uit onder de noemer Vobi, de Volkskrant Bibliotheek. Ze zijn bedoeld voor de eigen zuil: de katholieke arbeiders.
Voor "deze goede katholieke lectuur" wordt in de eigen krant veelvuldig reclame gemaakt. Teksten daaruit zijn:
Ze vallen 12 keer in de categorie fictie:
En twee keer in de categorie non-fictie:
Lees een Vobi-roman. Ge wordt er beter van
Met een Vobi-roman voel je je lekker, man
Vobi-romans: origineel, goed, verheffend, goedkoop
Vobi-roman: Verzekert Ons Betere Inhoud
- Groeiend Erfdeel - Ad van Brabant (ps. van Ad. Bevers) - 1935
- Moeders Nalatenschap - Ad van Brabant - 1936
- De onbekende aandeelhouder - Frans van Oldenburg Ermke - 1936
- Een schip vergaat - Walter Breedveld - 1936
- Cilia en haar Speelman - Ad van Brabant
- Kinderen van de Heide - Truus van Arnhem
- Afgronden (I) - Truus van Arnhem
- Afgronden (II) - Truus van Arnhem
- Het witte Kruis - Corry Claudemans - 1938
- Jong Leven op Jong Land - Marie Koopmans
- De vier Winden - Jacques Noordbant - 1939
- De Wraak van Stalen Hand - J.N. van Helvert (ps van Hans Lynch) - 1939
De voorkant van dit bovenstaande boek is vormgegeven door Jul. Terlingen. Zie ook http://julterlingen.blogspot.com/
En twee keer in de categorie non-fictie:
- Tweemaal de grote vier; het drama Tsjechoslowakije - J. A. Vesters - 1938
- Hakenkruis tegen kruis, zes jaar Hitler-regiem - J. A. Vesters - 1939
De Volkskrant in de oorlog
Een aardig artikel onder de titel 'Anderhalf jaar de Volkskrant in oorlogstijd' verscheen in 1995 in De Volkskrant. Zie: https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/anderhalf-jaar-de-volkskrant-in-oorlogstijd~b824f6eb/
Ik was op zoek naar zo'n verhaal, omdat ik soms schrok van wat ik zag toen ik Volkskranten uit de oorlog zag.
In de oorlog was de krant niet veel tijd gegund om een 'foute krant' te worden, want na de overname door de NSB liepen de abonnees massaal weg, staat in het stuk.
Toch verscheen er dan nog vóór de overname van de NSB (dat zou 'begin juli 1941' plaatsgevonden hebben) af en toe een raar beeld.
Kijk maar eens. Het is 30 april 1941 (de verjaardag van de Nederlandse kroonprinses, die in Canada vertoeft). Klik erop voor een vergroting:
Dat ziet er best 'fout' uit.
Ik was op zoek naar zo'n verhaal, omdat ik soms schrok van wat ik zag toen ik Volkskranten uit de oorlog zag.
In de oorlog was de krant niet veel tijd gegund om een 'foute krant' te worden, want na de overname door de NSB liepen de abonnees massaal weg, staat in het stuk.
Toch verscheen er dan nog vóór de overname van de NSB (dat zou 'begin juli 1941' plaatsgevonden hebben) af en toe een raar beeld.
Kijk maar eens. Het is 30 april 1941 (de verjaardag van de Nederlandse kroonprinses, die in Canada vertoeft). Klik erop voor een vergroting:
Dat ziet er best 'fout' uit.
Wikipedia
Ik hou niet zo van Wikipedia-bashen, maar je kan er toch niet blind op varen, merk ik. Ik wilde meer weten over de NSB-hoofdredacteur en trof op Wikipedia deze tekst:
Op 4 oktober 1941 werd Jan Vesters door de bezetter tot aftreden gedwongen. De redacteuren van de krant accepteerden echter geen hoofdredacteur uit de gelederen van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), en besloten gezamenlijk ontslag te nemen. Diezelfde dag nog hield de krant op te bestaan.
En dat klopt dus niet. Je vindt dezelfde tekst ook op veel andere plekken terug. Ik heb net een wijziging aangebracht op deze 'Vrije encyclopedie'. Zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Volkskrant.
Ik heb mijn eigen verhaal hierboven staan onder het kopje 'feitjes'.
Op 4 oktober 1941 werd Jan Vesters door de bezetter tot aftreden gedwongen. De redacteuren van de krant accepteerden echter geen hoofdredacteur uit de gelederen van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), en besloten gezamenlijk ontslag te nemen. Diezelfde dag nog hield de krant op te bestaan.
En dat klopt dus niet. Je vindt dezelfde tekst ook op veel andere plekken terug. Ik heb net een wijziging aangebracht op deze 'Vrije encyclopedie'. Zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Volkskrant.
Ik heb mijn eigen verhaal hierboven staan onder het kopje 'feitjes'.
Raar beeld (1930)
Klik erop voor een vergroting:
Een vreemd beeld als je de Volkskrant van vandaag erbij bedenkt.
Maar goed, het was 1930 en de krant was katholiek.
Lief verhaaltje
Vanaf januari 1935 werd de krant gedrukt door Lumax in Utrecht, eigendom van Andries Oosterbaan. De ongelukkige heeft deze krant niet vaak van zijn persen zien afkomen, want hij overleed op 5 maart 1935 al op 57-jarige leeftijd.
Wat me opviel, is dat de inzendingen van twee van zijn kinderen in de maanden erna heel vaak werden uitgekozen op de jeugdpagina. In 1935 zag ik minstens drie keer Treesje Oosterbaan, Utrecht en ook minstens drie keer L. Oosterbaan, Utrecht.
Dat is vast een geste geweest van de redactie. Lief.
(Naast Lida en Treesje had Andries overigens nog acht kinderen.)
Wat me opviel, is dat de inzendingen van twee van zijn kinderen in de maanden erna heel vaak werden uitgekozen op de jeugdpagina. In 1935 zag ik minstens drie keer Treesje Oosterbaan, Utrecht en ook minstens drie keer L. Oosterbaan, Utrecht.
Dat is vast een geste geweest van de redactie. Lief.
(Naast Lida en Treesje had Andries overigens nog acht kinderen.)
Leest uw eigen dagblad (1937)
Tekening uit het bondsblad St. Eloy, januari 1937 (tekenaar onbekend)
Klik erop voor een vergroting
Verzekeren tegen oorlog
Ik vind deze wel opvallend: een reclame van Tiel-Utrecht in de Volkskrant van 2 januari 1940. Ik heb de reclame overigens de maanden erna, tot de oorlog, niet meer gezien in deze krant.
Klik erop voor een vergroting:
Klik erop voor een vergroting:
De Volkskrant in de oorlog (2)
Van de volgende Volkskrant-pagina ben ik geschrokken.
Het is 22 juni 1941 en hoofdredacteur Vesters zit nog op zijn post. (Enkele weken later wordt hij gedwongen af te treden en wordt zijn plek ingenomen door NSB-man Van der Poel.)
Dan verschijnt op de laatste pagina, nummer 8, een qua stijl a-typische pagina. Negen foto's met begeleidende teksten. Het onderwerp is 'sluikhandel en clandestien slachten'.
Klik hier voor een pdf met deze krantenpagina.
De teksten zijn ontzettend antisemitisch. Er wordt onder andere gesproken over "Joden en hun handlangers" en "vijanden van de volksgemeenschap".
Deze ontzettend foute pagina puzzelde me. Ik had namelijk nog nooit iets gehoord en gelezen over de foute Volkskrant uit die tijd.
Dan zet prof. Joan Hemels (auteur van De emancipatie van een dagblad - geschiedenis van de Volkskrant, waarmee ik contact zocht ivm de zoektocht naar mijn opa) me op het goede spoor.
Hij vroeg zich af of de pagina in die maand wellicht ook in andere kranten is verschenen. Dan zou het volgens hem gaan om "een als matrijs aangeleverde pagina van een overheidsinstantie die aan ‘voorlichting’ (sic!) wilde doen".
En het heeft er inderdaad alle schijn van. Her en der is in 1941 een soortgelijke pagina gepubliceerd. Deze versie, die verscheen in de Katholieke Illustratie, wordt op dit moment op een Marktplaats-achtige site aangeboden voor 2,50 euro, met deze foto:
PS.1: De pagina in de pdf's is door mij in delen gescand en daarna digitaal in elkaar gezet. Een aandachtige kijker ziet kleine Photoshop-plekjes.
PS.2: Op 16 april 2011 wordt duidelijk wie de fotograaf is van dit materiaal. NSB-fotograaf Bart de Kok blijkt de maker te zijn. Zie de collectie die het Stadsarchief Amsterdam heeft gekregen (link)
PS.3. Het NIOD pakt mijn nieuws op:
Het is 22 juni 1941 en hoofdredacteur Vesters zit nog op zijn post. (Enkele weken later wordt hij gedwongen af te treden en wordt zijn plek ingenomen door NSB-man Van der Poel.)
Dan verschijnt op de laatste pagina, nummer 8, een qua stijl a-typische pagina. Negen foto's met begeleidende teksten. Het onderwerp is 'sluikhandel en clandestien slachten'.
De teksten zijn ontzettend antisemitisch. Er wordt onder andere gesproken over "Joden en hun handlangers" en "vijanden van de volksgemeenschap".
Deze ontzettend foute pagina puzzelde me. Ik had namelijk nog nooit iets gehoord en gelezen over de foute Volkskrant uit die tijd.
Dan zet prof. Joan Hemels (auteur van De emancipatie van een dagblad - geschiedenis van de Volkskrant, waarmee ik contact zocht ivm de zoektocht naar mijn opa) me op het goede spoor.
Hij vroeg zich af of de pagina in die maand wellicht ook in andere kranten is verschenen. Dan zou het volgens hem gaan om "een als matrijs aangeleverde pagina van een overheidsinstantie die aan ‘voorlichting’ (sic!) wilde doen".
En het heeft er inderdaad alle schijn van. Her en der is in 1941 een soortgelijke pagina gepubliceerd. Deze versie, die verscheen in de Katholieke Illustratie, wordt op dit moment op een Marktplaats-achtige site aangeboden voor 2,50 euro, met deze foto:
PS.1: De pagina in de pdf's is door mij in delen gescand en daarna digitaal in elkaar gezet. Een aandachtige kijker ziet kleine Photoshop-plekjes.
PS.2: Op 16 april 2011 wordt duidelijk wie de fotograaf is van dit materiaal. NSB-fotograaf Bart de Kok blijkt de maker te zijn. Zie de collectie die het Stadsarchief Amsterdam heeft gekregen (link)
PS.3. Het NIOD pakt mijn nieuws op:
Abonneren op:
Posts (Atom)